Πώς θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε το νόημα της απώλειας;

Συνήθως την συνδέουμε με την στέρηση για κάτι που είχαμε. Το πένθος αφορά όλες τις απώλειες. Είτε τον θάνατο, την αρρώστια και την ανικανότητα, την καταστροφή της περιουσίας ή της καριέρας είτε την διάλυση του γάμου, της φιλίας και άλλων στενών σχέσεων. Το πένθος είναι «ένα γεγονός που δεν το επιλέγεις». Έτσι όταν επέλθει ένας θάνατος δεν μπορούμε εύκολα να τον αποδεχτούμε.

Το βασικότερο κίνητρο κάθε ανθρώπου είναι να βρει νόημα στη ζωή του. Έτσι η απουσία μιας τέτοιας κατεύθυνσης μπορεί να οδηγήσει σε βαθύ αίσθημα ματαίωσης, κενού και κατάθλιψης. Κάθε φορά που προσπαθούμε να ορίσουμε ή να κατανοήσουμε το νόημα, προκαλείται ανησυχία και ανασφάλεια.

Τα στάδια του πένθους: Η λέξη στάδια δεν υπονοεί ότι η θλίψη εξελίσσεται σύμφωνα με κάποιο χρονοδιάγραμμα η προδιαγεγραμμένο σχέδιο . Οι αντιδράσεις που προκαλεί η θλίψη μπορεί να λαμβάνουν χώρα ταυτοχρόνως και να έχουν ποικίλη διάρκεια , ανάλογα με το άτομο. Παρακάτω αναφέρονται μερικά από τα στάδια θλίψης που μπορεί να παρουσιάσει κάποιος. Οι πρώτες αντιδράσεις: Αρχικό σοκ, άρνηση να πιστέψει κάποιος το συμβάν, άρνηση να το αποδεχτεί, συναισθηματική παράλυση, αισθήματα ενοχής, θυμός.   Η έντονη θλίψη μπορεί να περιλαμβάνει: Αμνησία και αϋπνία, υπερβολική εξάντληση, απότομες αλλαγές στην διάθεση, ελαττωματική κρίση και ελαττωματικό τρόπο σκέψης, το να ξεσπάει κάποιος σε κλάματα , αλλαγές στην όρεξη, με επακόλουθη αυξομείωση βάρους, ποικιλία συμπτωμάτων διαταραγμένης υγείας, λήθαργο, μειωμένη απόδοση στην εργασία, ψευδαισθήσεις – το να νιώθει, να ακούει και να βλέπει κάποιος τον νεκρό, σε περίπτωση απώλειας παιδιού, παράλογη πικρία κατά του η της συζύγου. Περίοδος εξισορρόπησης και αποδοχής: Λύπη που συνοδεύεται από νοσταλγία, πιο ευχάριστες αναμνήσεις από τον νεκρό, τις οποίες μάλιστα μπορεί να τις διακρίνει μια δόση χιούμορ.

 

Να κλάψετε ή να μην κλάψετε

Μήπως το να εκδηλώνετε τα συναισθήματά σας σας είναι δύσκολο ή σας φέρνει σε αμηχανία? Τι συνιστούν μερικοί σύμβουλοι? Αυτοί λένε πως πρέπει να εκφράζουμε , και όχι να καταπνίγουμε την θλίψη μας. Δεν είναι σοφό να απομονώνετε τον εαυτό σας από τους άλλους ανθρώπους. Βέβαια το πένθος εκφράζεται με διαφόρους τρόπους σε διάφορους πολιτισμούς , πράγμα που εξαρτάται και από τις επικρατούσες θρησκευτικές πεποιθήσεις. Τι πρέπει να κάνετε ωστόσο αν νιώθετε την ανάγκη να κλάψετε? Το να κλαίει κανείς είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης. Υπάρχουν μαρτυρίες συγγενών που «δεν τους έβγαινε το κλάμα» στην κηδεία . Παρόλα αυτά λίγο καιρό μετά οι ίδιοι άνθρωποι «έκλαιγαν όλη την ήμερα» καθώς αισθάνθηκαν την ανάγκη να θρηνήσουν τον χαμό που βιώσαν.

Θυμός

Ο θυμός μπορεί να είναι ένα ακόμη σύμπτωμα της θλίψης. Ίσως να πρόκειται για θυμό που στρέφεται εναντίων των γιατρών και τον νοσοκόμων, υποκινούμενος από το αίσθημα ότι αυτά τα άτομα θα έπρεπε να είχαν κάνει περισσότερα για την φροντίδα του ατόμου που έφυγε. Ή μπορεί να είναι θυμός εναντίων φίλων και συγγενών οι οποίοι φαινομενικά λένε ή κάνουν κάτι εσφαλμένο. Μερικοί θυμώνουν με τον εκλιπόντα επειδή αμελούσε την υγεία του. Και μερικές φορές υπάρχει ο θυμός που στρέφεται εναντίων του νεκρού εξαιτίας του βάρους που δημιουργεί ο θάνατός του στον επιζώντα. Μερικοί άνθρωποι αισθάνονται ενοχή εξαιτίας του θυμού- δηλαδή ίσως να καταδικάζουν τον εαυτό τους επειδή νιώθουν θυμό. Άλλοι κατηγορούν τον εαυτό τους για τον θάνατο του αγαπημένου τους προσώπου. «Δεν θα είχε πεθάνει» πείθουν τον εαυτό τους, «αν τον είχα αναγκάσει νωρίτερα να πάει στον γιατρό» ή «αν τον είχα αναγκάσει να δει άλλον γιατρό» ή «αν τον είχα αναγκάσει να φροντίζει καλύτερα την υγεία του». Για άλλους , η ενοχή προχωρεί πέρα από αυτό ιδιαίτερα αν το αγαπημένο τους πρόσωπο έχει πεθάνει ξαφνικά, απρόσμενα. Αρχίζουν να θυμούνται περιπτώσεις κατά τις οποίες είχαν θυμώσει με τον εκλιπόντα ή είχαν λογομαχήσει μαζί του. Η μπορεί να αισθάνονται ότι δεν του είχαν συμπαρασταθεί πραγματικά όσο έπρεπε.

«Μην αφήνετε τους άλλους να σας υπαγορεύουν ….»

Οι συγγραφείς του βιβλίου Αποχωρισμός-Πότε και Πώς να λέτε αντίο (Leavetaking- When and how to say goodbye) συμβουλεύουν: «Μην αφήνετε τους άλλους να σας υπαγορεύουν πως θα πρέπει να ενεργείτε ή να αισθάνεστε. Τα στάδια της θλίψης ποικίλουν από άτομο σε άτομο . Οι άλλοι μπορεί να νομίζουν – και να σας το πουν- ότι νιώθετε υπερβολική θλίψη ή ότι δεν νιώθετε αρκετή θλίψη. Συγχωρέστε τους και ξεχάστε το. Το να προσπαθείτε να μπείτε δια της βίας σε ένα καλούπι που έφτιαξαν οι άλλοι ή η κοινωνία γενικά, καθυστερεί την αποκατάσταση της ψυχικής και συναισθηματικής σας υγείας».

Φυσικά διάφοροι άνθρωποι αντιμετωπίζουν διαφορετικά την θλίψη τους. Δεν μπορούμε να υπονοήσουμε ότι ο ένας τρόπος είναι κατ’ ανάγκη καλύτερος από τον άλλον. Εντούτοις , ο κίνδυνος είναι υπαρκτός όταν παρατηρηθεί στασιμότητα, όταν δηλαδή το άτομο που νιώθει θλίψη δεν είναι σε θέση να συμφιλιωθεί με την πραγματικότητα της κατάστασης. Τότε μπορεί να έχει ανάγκη το άτομο από την βοήθεια συμπονετικών φίλων. Συνεπώς μην φοβάστε να ζητήσετε βοήθεια, να μιλήσετε και να κλάψετε. Η θλίψη αποτελεί φυσιολογική αντίδραση στην απώλεια και δεν είναι εσφαλμένο να δείχνετε την θλίψη σας σε άλλους…

Ωστόσο υπάρχουν περαιτέρω ερωτήματα που χρειάζονται απάντηση: Πως μπορώ να ζήσω με την θλίψη μου? Είναι φυσιολογικό να έχω αισθήματα ενοχής και θυμού? Πως θα πρέπει να αντιμετωπίσω αυτές τις αντιδράσεις? Τι μπορεί να με βοηθήσει να αντέξω την απώλεια και την θλίψη? Στόχος μας είναι η βοήθεια στο να δοθούν απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα..

Αφήστε τον εαυτό σας να εκδηλώσει την θλίψη!

Η εκδήλωση της θλίψης αποτελεί μια αναγκαία συναισθηματική εκτόνωση. Η εκτόνωση των συναισθημάτων σας μπορεί να μετριάσει την πίεση κάτω από την οποία βρίσκεστε. Η φυσιολογική εκδήλωση των συναισθημάτων σας , σε συνδυασμό με την κατανόηση και την ακριβή πληροφόρηση, σας επιτρέπει να βλέπετε τα αισθήματά σας με τον ορθό τρόπο.

Βέβαια, δεν εκφράζουν όλοι με τον ίδιο τρόπο τη θλίψη τους. Επίσης παράγοντες όπως το αν ο θάνατος του αγαπημένου προσώπου ήταν φυσικός ή αν επήλθε ύστερα από μακρόχρονη ασθένεια επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούν εκείνοι που μένουν πίσω. Αλλά ένα πράγμα φαίνεται πως είναι βέβαιο: το να καταπνίγετε τα αισθήματά σας μπορεί να αποδειχθεί επιβλαβές, τόσο από σωματική όσο και από συναισθηματική άποψη. Είναι πολύ πιο ωφέλιμο να δίνετε διέξοδο στην θλίψη σας. Το να μιλάτε μπορεί να αποτελεί υποβοηθητική εκτόνωση. Ο Άγγλος δραματουργός Σέξπιρ στο έργο του Macbeth λέει: «Δώσε στον πόνο σου λόγια. Λύπη που δεν μιλάει ψιθυρίζει στην καρδιά την βαρυφορτωμένη και της λέει να σπάσει». Έτσι το να μιλάτε για τα αισθήματά σας με κάποιον αληθινό σύντροφο που θα σας ακούσει με υπομονή και συμπόνια μπορεί να σας φέρει κάποια ανακούφιση . Συνήθως , το να εκφράζετε τις εμπειρίες σας και τα αισθήματά σας με λόγια σας διευκολύνει να τα κατανοήσετε και να τα αντιμετωπίσετε. Αν μάλιστα ο ακροατής έχει χάσει και αυτός κάποιον δικό του και έχει αντιμετωπίσει αποτελεσματικά αυτήν την προσωπική απώλεια , ίσως μπορέσετε να αποκομίσετε μερικές πρακτικές εξηγήσεις για το πώς να μπορείτε να αντεπεξέλθετε και εσείς.

Τι γίνεται όμως αν δεν νιώθετε άνετα να μιλάτε για τα συναισθήματά σας? Μερικοί διαπιστώνουν ότι είναι πιο εύκολο να εκφραστούν μέσω του γραπτού λόγου. Μια χήρα ανέφερε ότι κατέγραφε τα αισθήματά της και ότι ύστερα από την πάροδο μερικών ημερών, ξαναδιάβαζε τα όσα είχε γράψει. Διαπίστωσε ότι αυτό ήταν μια υποβοηθητική εκτόνωση.

Η εξωτερίκευση των αισθημάτων σας, είτε μέσω συνομιλίας είτε μέσω του γραπτού λόγου , μπορεί να σας βοηθήσει να δώσετε διέξοδο στην θλίψη σας. Μπορεί επίσης να σας βοηθήσει να ξεκαθαρίζετε τις παρεξηγήσεις . Μια μητέρα που έχασε το παιδί της εξηγεί: «Ο σύζυγός μου και εγώ ακούγαμε για άλλα αντρόγυνα που πήραν διαζύγιο μετά την απώλεια ενός παιδιού τους και δεν θέλαμε να συμβεί το ίδιο και σε εμάς. Έτσι όποτε ήμασταν θυμωμένοι, θέλοντας να επιρρίψουμε ευθύνες ο ένας στον άλλον, συζητούσαμε το θέμα διεξοδικά. Νομίζω ότι αυτό μας έφερε πραγματικά πιο κοντά». Συνεπώς το να κάνετε γνωστά τα αισθήματά σας μπορεί να σας βοηθήσει να καταλάβετε ότι, μολονότι μπορεί να έχετε υποστεί την ίδια απώλεια με κάποιον άλλον, εκείνος ίσως να εκδηλώνει διαφορετικά την θλίψη του- με το δικό του τρόπο και τον δικό του ρυθμό.

Κάτι άλλο που μπορεί να βοηθήσει ένα άτομο να δώσει διέξοδο στην θλίψη του είναι το κλάμα. Ασφαλώς ο θάνατος κάποιου τον οποίο αγαπάμε δίνει αφορμή για να υπάρξει «καιρός» αυτού του είδους. Το να χύνουμε δάκρυα θλίψης φαίνεται ότι αποτελεί αναγκαίο μέρος της διαδικασίας της γιατρειάς.

Πιθανόν να διαπιστώσετε ότι επί κάποιο χρονικό διάστημα τα συναισθήματά σας είναι κάπως απρόβλεπτα. Τα δάκρυα μπορεί να τρέχουν χωρίς καμία προειδοποίηση . Να έχετε υπομονή με τον εαυτό σας. Επίσης να μην τον καταπιέζετε. Να θυμάστε ότι αυτές οι αντιδράσεις αποτελούν φυσιολογικό και απαραίτητο μέρος της εκδήλωσης θλίψης.

Αντιμετώπιση της ενοχής

Όπως ήδη αναφέρθηκε, μερικοί διακατέχονται από αισθήματα ενοχής όταν χάσουν κάποιο αγαπημένο πρόσωπο. Ίσως να νιώθετε ότι κάποια αμέλεια από μέρους σας συνέβαλε στον θάνατο. Το να συνειδητοποιήσετε ότι η ενοχή- είτε πρόκειται για φανταστική είτε για πραγματική- αποτελεί φυσιολογική αντίδραση στην θλίψη μπορεί από μόνο του να σας βοηθήσει. Και πάλι, δεν είναι αναγκαίο να κρατάτε μέσα σας αυτά τα συναισθήματα. Το να μιλάτε για το πόσο ένοχος αισθάνεστε μπορεί να σας παράσχει την εκτόνωση που τόσο χρειάζεστε.

Να συνειδητοποιήσετε, ωστόσο, ότι ανεξάρτητα από το πόσο αγαπάμε κάποιο άλλο πρόσωπο , δεν μπορούμε να ελέγχουμε την ζωή του ή την ζωή της ούτε μπορούμε να εμποδίζουμε τους καιρούς και τις απρόσμενες περιστάσεις να επηρεάζουν εκείνους που αγαπάμε. Εκτός αυτού τα κίνητρά σας δεν ήταν δεν ήταν κακά χωρίς αμφιβολία. Για παράδειγμα μήπως το να μην κλείσετε ραντεβού με τον γιατρό πιο νωρίς σημαίνει ότι σχεδιάζατε να αρρωστήσει το αγαπημένο σας πρόσωπο και να πεθάνει? Φυσικά και όχι! Επομένως φέρετε πραγματικά ενοχή για τον θάνατό του? Όχι!

«Όμως υπάρχουν τόσο πολλά πράγματα που θα ήθελα να είχα πει ή να είχα κάνει» μπορεί να πει κάποιος. Αυτό είναι αλήθεια αλλά ποιος από εμάς μπορεί να ισχυριστεί ότι υπήρξε ο τέλειος πατέρας ή η τέλεια μητέρα ή το τέλειο παιδί? Για αυτό αποδεχθείτε το γεγονός ότι δεν είστε τέλειος. Το να σας απασχολούν διαρκώς ένα σωρό «εάν» δεν αλλάζει τίποτα, αντίθετα μπορεί να επιβραδύνει την ανάρρωσή σας.

Αντιμετώπιση του θυμού

Αισθάνεστε θυμωμένος κατά κάποιο τρόπο? Ίσως με τους γιατρούς, τις νοσοκόμες, τους φίλου ή ακόμα και με εκείνον που πέθανε? Αντιληφθείτε ότι και αυτό είναι μια φυσιολογική αντίδραση στην απώλεια. Ίσως ο θυμός σας να είναι φυσιολογικό επακόλουθο του πόνου που αισθάνεστε . Ένας συγγραφέας είπε: «Μόνο με το να συνειδητοποιήσετε τον θυμό – όχι μόνο να ενεργείτε σε αρμονία με αυτόν αλλά να γνωρίζετε ότι τον αισθάνεστε – μπορείτε να απαλλαγείτε από ττην καταστροφική του επίδραση».

Μολονότι είναι σημαντικό να είστε ανοιχτοί σε ό,τι αφορά τα αισθήματά σας, πρέπει να προσέξετε κάτι. Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο να εκφράζετε τα αισθήματά σας και στο να καταβαρύνετε άλλους με αυτά. Δεν χρειάζεται να επιρρίπτετε σε άλλους την ευθύνη για τον θυμό και την απογοήτευσή σας. Για αυτό φροντίζετε να εξωτερικεύετε τα αισθήματά σας αλλά όχι με εχθρικό τρόπο.